geschiedenis

Samson versus Van Meel

De positie van ‘vrije negerinnen’ was begin 18e eeuw niet te benijden. Predikant Kals nam het om die reden op voor de bekeerde Isabella die wilde trouwen om niet in ‘hoererij’ te hoeven leven. Toen de bekende vrije negerin Elisabeth Samson in een conflict belande moest ze om haar gelijk te halen naar Nederland afreizen.

Elisabeth Samson (1715-1771) groeide op in het huishouden van haar halfzuster Maria Jansz. die getrouwd was met de handelaar Frederik Coenraad Bossé.

Ze stond via haar zus en zwager in nauw contact met de blanke elite en leerde zo het zakenleven van nabij kennen. Zij leerde rekenen en schrijven en hielp in Bossé’s handelsmaatschappij met de correspondentie en administratie.

Ten tijde van het conflict was Raye (1699-1737) nieuw aangesteld als gouverneur. Hij was bij zijn aankomst in 1735 gechoqueerd over de behandeling van de zwarte slaven in de kolonie en de ruim 400 onafgedane processen voor het Hof van Justitie.

In 1737 was hij de derde gouverneur die trouwde met Charlotte van der Lith. Met haar eerste twee partners had zij elk een dochter. Met Raye kreeg ze een zoon, maar toen zij beviel was haar man reeds drie maanden overleden.

In juli 1736 raakte Elisabeth Samson betrokken bij een incident dat voor haar zou leiden tot een veroordeling wegens laster en meineed. Een koperslager, Peltser, had de toenmalige gouverneur Raye na een woordenwisseling tussen de gouverneur en Peltsers vrouw, voor canaille (ploert) uitgemaakt. Samson hoorde dit en rapporteerde het aan Raye.

Er volgde een politie-onderzoek, maar de raad-fiscaal van Paramaribo, Gerard Willem van Meel, besloot niet tot vervolging van Peltser over te gaan omdat andere getuigen niets van een belediging hadden vernomen. Raye stond er echter op dat iemand werd veroordeeld, met het gevolg dat de verdenking op Elisabeth Samson zelf kwam te liggen.

Van Meel begon hierop een proces tegen de vrije negerin Elisabeth, omdat ze een `praatjes uitstrooister’ zou zijn. Door het hof werd Elisabeth veroordeeld tot verbanning ‘ten eeuwigen dage’ uit de kolonie. Elisabeth reisde daarop naar Nederland, waar haar advocaat bij de Staten-Generaal om revisie van het vonnis vroeg.

Op 31 oktober 1739 stelden de Staten-Generaal de raad-fiscaal van Paramaribo in het ongelijk en vernietigden het vonnis. Na deze overwinning keerde Elisabeth terug naar Suriname.

  Auteur: Nico Eigenhuis

De Paltzers

De toestroom van kolonisten in Suriname werd gestimuleerd door gratis landuitgiftes en bonussen. Een groep Duitse boeren werd medio 18 eeuw bereid gevonden zich in Suriname te vestigen, maar het werd geen succes.

In 1727 werd door Philip Hack van de Sociëteit van Suriname voorgesteld om verarmde bewoners uit de Paltzstreken te benaderen voor vestiging in Suriname. In 1733 werden via een predikant van Altenwied Montanus een aantal jonge gezinnen bereid gevonden de overtocht te maken.

In Suriname kwamen ze onder toezicht van predikant Jan Martin Klein, afkomstig uit Neu-Wied, die kort daarvoor naar Suriname was gekomen. Hierna komen meer Paltzer immigranten in Suriname, te beginnen in 1734 met vier families uit Neu-Wied die werden begeleid door de zoon van predikant Altenwied Montanus.

Ze werden gevestigd aan de Patamecakreek aan de bovenloop van de Cottica. Het liep uit op een totale mislukking. Er waren ziektes en er vielen slachtoffers. Men voelde zich onveilig en wilde liever door naar Nieuw-Engeland.

De groep keerde in 1739 terug naar Paramaribo waar ze voor de nodige onrust zorgden. Een aantal van de overgebleven Paltzers sloot zich hierna aan bij de Herrnhutters die rond die tijd in Paramaribo actief werden.

Er zou in 1747 nog een groep Paltzers en Bazelers (Zwitsers) naar Suriname worden gehaald. Deze werden ingezet bij houtplantage Victoria (aan de Surinamerivier naast Berg en Dal).

Vanuit deze plantage werd in de periode 1742-1745 door Wilhem Hack, een broer van Philip Hack, met een aantal Duitse mijnwerkers onderzoek gedaan naar bodemschatten. Hij had hiervoor van de Sociëteit van Suriname toestemming gekregen met zijn Geoctrooieerde Surinaamse Mineraal-Compagnie, maar was er weinig succesvol.

Tot overmaat van ramp stortte tijdens de werkzaamheden in de mijn de mijn-ingang in. Hierdoor verloren 40 mijnwerkers het leven.

Victoria was gelegen bij de verdedigingslinie Oranjepad, maar desalniettemin werden in 1753 de Paltzer-boeren ter plekke door marrons aangevallen. Het betekende het einde van de kolonisatie door de Paltzer-boeren.

  Auteur: Nico Eigenhuis

Baron van Bulow

Nadat bij plantage Victoria in 1753 de Paltzers waren overvallen door Marrons werd gezocht naar een sterke man om ter plekke de militaire post te versterken; dit werd Baron von Bulow.

Het oorspronkelijke plan om een nieuwe kolonisatie bij Victoria aan het Oranjepad bij Para te beproeven kwam van Crommelin die het in die periode aan de stok had met de weduwe van der Lith te Berg en Dal, de aanvoerder van de Cabale.

Na haar overlijden in 1753 stelde Crommelin’s opvolger van der Meer de voorwaarden vast voor een nieuwe vestiging. Eind 1754 werd een nieuwe groep kolonisten er aan gehouden 10 jaar op het Oranjepad te blijven wonen.

De Duitse Baron von Bulow werd als burgemeester benoemd. Hij zou een salaris ontvangen en voor iedere kolonist die hij aanbracht een premie.

De familie Von Bülow behoort tot de oude adel van Mecklenburg en bracht verschillende staatslieden, militairen en kunstenaars voort. De familie is genoemd naar het dorp Bülow.

Na 1841 zou de familie gaan behoren tot de de adel van het koninkrijk der Nederlanden. De familie is gerelateerd aan de Van Heeckeren’s , die in Suriname bekend is doordat Ludolph van Heeckeren er in de eerste helft van de 19e eeuw gouverneur was.

In eerste instantie had von Bulow zijn zaken aardig op orde, maar al snel waren er klachten over zijn opstelling en kende de plantage problemen met weglopers

In 1756 werd besloten om von Bulow niet langer als burgemeester te handhaven. Ook ontstonden twijfels over de geschikheid van Victoria als nederzetting. In 1761 zou een laatste aanval door Marrons plaatsvinden, waarna er in 1762 vrede met de Saamaka werd gesloten.

  Auteur: Nico Eigenhuis

Kappler versus Rochussen

In 1857 kreeg de Duitser August Kappler geen medewerking om Nederlandse kolonisten in te zetten bij Albina. Minister van koloniën Rochussen zag meer in het aantrekken van Javanen uit de Nederlandse ‘hoofdkolonie’ Indonesië.

Toen eindelijk in 1890 de Javanen naar Suriname kwamen ging geen van ze naar Albina.

De uit Duitsland afkomstige Kappler (1815-1887) was van 1836 tot en met 1841 militair in Suriname. Kappler stichtte in 1846 een concessie aan de Marowijnerivier, die hij Albina noemde naar zijn verloofde Albina Liezenmaier.

Hij werd er in 1849 onbezoldigd gouvernementsambtenaar en een paar jaar later begon hij er een houthandel. Op verzoek van de Nederlandse regering ontwierp hij in 1857 een plan om met 100 Nederlandse kolonisten de cacaoteelt rond Marowijne ter hand te nemen.

Dit kwam door Rochussen’s toedoen nimmer goed van de grond. Toen in 1876 aan de Marowijne goud werd ontdekt werd Kappler verplicht het gebied te verkopen. Kappler verliet Suriname in 1879. Hij overleed op 71-jarige leeftijd. Bij zijn begrafenis was zijn kist gedekt met de Nederlandse vlag.

Jan Jacob Rochussen (1797-1871) was een afstammeling van de beruchte 17e -eeuwse kaper Isaac Rochussen, waaraan de Rotterdamse firma Van Coopstad en Rochussen de naam heeft ontleend; het bedrijf dat de op één na grootste particuliere slavenhandelaar in Nederland zou worden. Rochussen was minister onder Willem I, Willem II en Willem III.

In 1858 werd hij minister van Koloniën en in dat jaar werden voor Suriname vijfhonderd Chinese arbeiders geronseld onder bemiddeling van de Nederlandse consul in Macau. Na aankomst in Suriname stond hij toe dat de Chinezen volkomen als slaven werden behandeld. Zijn idee om Javanen tewerk te stellen op Albina kreeg geen invulling, maar er kwam in die periode wel een aantal Chinezen te werken.

De groep houthakkers van Kappler kwam uit Württemberg, waar hijzelf ook in het huwelijk trad met zijn Albina.

Tot de namen van zijn groep behoorden Stängle, Nehr, Schöfer, Leiss, Schaible, Faas, Wacker, Schmid, Schüssler, Bott en Ruben. Ze kwamen in 1853 met het Nederlandse schip genaamd Albina naar Suriname.

  Auteur: Nico Eigenhuis

Onverwacht

Vorige pagina

Plantage Onverwacht (ook wel Onverwagt) is na 1863 gekocht door 8 voormalige slaven. Er kwam een onderlinge Sweri (eed) aan te pas die tot op de dag van vandaag zijn doorwerking kent. In het Bosee-park ter plaatse is een eigenarenmonument te vinden.

Onverwacht is de hoofdplaats van het district Para in Suriname. Het werd in de zeventiende eeuw gesticht aan de rechteroever van de Hoykreek, een zijtak van de Pararivier en was oorspronkelijk een plantage waar tabak werd verbouwd.

In de eerste helft van de achttiende eeuw kreeg het in het Sranan Tongo de naam Bose naar de eigenaar van de plantage, Frederik Coenraad Bossé. Na de afschaffing van de slavernij in 1863 kochten acht voormalige slaven in 1881 de grond om er een houtplantage te beginnen.

Door Urwin Vyent is in het boek Gekocht en betaald (Wi bay, wi pay) de geschiedenis opgetekend van handelingen van de voormalige tot slaaf gemaakten om de plantage Onverwagt in 1881 te kopen.

Paniek brak uit op deze plantage, nadat de bewoners toevallig vernamen dat de plantage waarop zij jarenlang hebben geleefd en gewerkt op de veiling te koop stond. De onderlinge spanningen om gezamenlijk het geld bij elkaar te brengen, de gemaakte sweri (spirituele eed) nadat zij eigenaren geworden zijn en het sociale leven op de plantage na 1881, worden in dit boek beeldend verteld

Het leven in de negentiende en vroeg twintigste eeuw op deze plantage, is gereconstrueerd aan de hand van feiten zoals aangetroffen in archieven, opgetekende verhalen en overblijfselen van dat verleden op de plantage.

Tot het midden van de jaren tachtig had Onverwacht een halte aan de Lawaspoorweg die tussen 1903 en 1912 is aangelegd door Cornelis Lely die destijds gouverneur was. De spoorlijn was bedoeld voor het vervoer van goud en passagiers vanuit Benzdorp in het Lawagebied naar Paramaribo.

De route liep van het Vaillantsplein in Paramaribo tot aan station Kabel, vernoemd naar de 300 meter lange kabelbaan daar. Na het nemen van de kabelbaan moesten de passagiers een tweede treintje nemen dat hen naar station Dam bracht. Door de stijging van het water zijn uiteindelijk beide plaatsen verzonken in het Brokopondostuwmeer.

Het gedeelte tussen Onverwacht en Brownsweg bleef uiteindelijk nog over, maar werd later ook gesloten. Het traject tussen Paramaribo en Onverwacht is geheel verdwenen en op de overige delen van de lijn heeft de natuur vrij spel. De overblijfselen van de dieseltreinen staan in Onverwacht.

  Auteur: Nico Eigenhuis

Expedities binnenlanden Suriname

Vorige pagina

De Goeje was niet de enige die expedities verrichte namens de KNAG, het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap. Een aantal van de expedities is nauwkeurig gedocumenteerd.

‘Tot vermeerdering der kennis van de Aardbol’ – Dit was de doelstelling van het Aardrijkskundig Genootschap (later KNAG) bij de oprichting in 1873. Om dit doel te bereiken maakte het KNAG tussen 1873 en 1960 meer dan zestig expedities en onderzoekstochten naar landen buiten Europa (mede) mogelijk.

In Suriname was een van de expeditieleiders Alphons Franssen Herderschee (1872- 1932). Hij trekt al op jeugdige leeftijd naar Nederlands-Indië om daar bij het KNIL te dienen. Aan het begin van de twintigste eeuw treedt hij uit de actieve oorlogsdienst en wordt ingedeeld bij de Topografische Dienst in Batavia. Al snel vertrekt hij als expeditieleider naar Suriname.

In 1903 is de Gonini-expeditie de derde wetenschappelijke tocht op rij die het binnenland van Suriname in kaart moet brengen. De tocht is een succes. Ook voor de vierde expeditie, naar de Tapanahonirivier, wordt hij als leider benoemd.

  Auteur: Nico Eigenhuis