Het einde van een tijdperk

Eind 18e eeuw verlieten na de Amsterdamse beurskrach van 1772 veel planters Suriname en werd hun plaats ingenomen door administrateurs. In die tijd was de koffiesector door de decennia durende monocultuur getroffen door een vernietigend insect, “the white fly”

Nadat de teelt van koffie op Java zeer succesvol bleek kwam deze plant terecht in de Hortus Medicus te Amsterdam- de huidige Hortus Botanicus- die viel onder de toenmalige burgemeester van Amsterdam, Nicolaas Witsen. Witsen gaf de Duitse zilversmid Christiaan Hansbach rond 1712 de opdracht om er ook in Suriname proeven mee te doen.

Hansbach vond er een goede voedingsbodem voor het telen van koffie, maar zou er zelf in 1729 aan zijn drankzucht ten onder gaan. Zijn kennis had hij overgedragen aan Stephanus Laurentius Neale ,de stiefzoon van Hugenoot Paul Amsincq, die eigenaar was van plantage Meerzorg.

Stephanus Laurentius Neale (1688-1762) is de zoon van John Neale en de Zeeuwse Anna Verboom. Zijn vader overleed al snel na de geboorte van zijn zoon en Anna hertrouwde Amsincq. Neale behoorde tot de eersten die koffie naar Amsterdam exporteerden. Het vermogen en het aanzien van Neale groeide in Suriname en in 1727 werd hij lid van het Hof van Politie. Een jaar later vertrok hij naar Nederland en liet zijn plantages achter in de handen van zijn administrateurs.

Enige jaren later verhuisde hij van Amsterdam naar Den Haag, waar hij als “Koning van Suriname” aan het Lange Voorhout ging wonen. In 1757 werd zijn bezit geïnventariseerd, hij bezat toen de plantages La Rencontre, De Nieuwe Levant, Tyronne aan de Orleanekreek en Nieuw-Mocha aan de Cottica, die was vernoemd naar de “bron” van de koffie.

In 1887 werd door F. van Gert jr , de voorzitter van de land- en tuinbouwvereniging Suriname teruggeblikt op de problemen die eind 18e eeuw waren ontstaan rond de teelt van de Coffea Arabica en werd de aanbeveling gedaan om de koffiesector in Suriname te doen herleven door ook Liberia-koffie aan te planten.

Men kon toen nog niet voorzien welke problemen de toen ‘boomende’ cacao-sector een aantal jaar later zou ervaren met de krulloten ziekte. Dit zou de aanleiding zijn voor de oprichting van de cultuurtuin in Suriname.

Op de foto plantage Peperpot in vroeger tijden.

  Auteur: Nico Eigenhuis