Tamok & De Bretigny

Bij de Wayana vertegenwoordigt Tamok een boze geest, een krachtig mensetend bosmonster geassocieerd met ziekte en dood. De Tamok wordt in verband gebracht met de komst van de Franse kolonisator De Bretigny naar de Guiana’s.

De Wayana en Aparai zijn twee verschillende volkeren die dicht bij elkaar wonen in het noordoosten van Brazilië, op de grens van Suriname en Frans Guyana. Vanwege hun kleine aantal zijn ze samengekomen in hun culturele rituelen. Onder deze is de Pono- dans, soms in het Portugees de Cumeeira- ceremonie genoemd. Deelnemers aan dit feest moeten afzien van alcohol en zuiver blijven. Alleen dan mogen ze het tamok masker en pak dragen.

Charles Poncet de Brétigny (ca 1610-1644) was een Franse veroveraar met een wrede reputatie. Hij kwam in de Guiana’s terecht nadat hij van de Koning van Frankrijk de opdracht had gekregen tot het cultiveren van een Equatoriaal Frankrijk in het gebied. Eind 1643 arriveerde hij in het huidige Frans-Guyana aan het hoofd van 300 man, waarna hij Cayenne overnam van de inheemsen. Hij vestigde zich er als eerste gouverneur van Frans-Guyana.

Hierna stuurde hij een expeditie naar Suriname, waar hij de eerste houten versie van het fort aan de Surinamerivier liet bouwen. De Fransen zouden Suriname niet lang in bezit hebben, het werd een paar jaar later overgenomen door de Engelsen onder aanvoering van Lord Willoughby. Charles Poncet de Brétigny was toen reeds overleden. Hij stierf in 1644 niet ver van de Cayenne in de omgeving van Galibi bij een opstand van de lokale indianen. De toedracht rond zijn dood is met mysteries omgeven.

De Pono-dans wordt uitgevoerd met een grote zweep met twee handen om luid krakend geluid te maken. De Pono- dans kalmeert Tamok en zuivert het dorp. Het geometrische patroon van het Tamok- masker doet denken aan de schmink die op Wayana-meisjes is aangebracht.

Auteur: Nico Eigenhuis